Więcej niż teatr

„Więcej niż teatr” to nurt skoncentrowany wokół problemów artystycznych i społecznych związanych z pełnoprawną sztuką osób z niepełnosprawnościami, ze szczególnym uwzględnieniem teatru i sztuk performatywnych. Łączymy w nim perspektywy praktyczne i teoretyczne, społeczne i polityczne, odwołując się do kategorii estetycznych, antropologicznych, kulturowych i egzystencjalnych. Celem zaplanowanych wydarzeń jest upowszechnienie i promocja marginalizowanych często zjawisk artystycznych, spotkanie praktyków teatralnych z ekspertami z innych dziedzin nauki i sztuki, wymiana doświadczeń między polskimi i zagranicznymi twórcami, otwarcie przestrzeni dla pogłębionej refleksji na temat metod pracy i stosowanych narzędzi w poszczególnych zespołach, wskazując przy tym na podobieństwa i różnice w wyborze środków wyrazu i sposobów pracy z aktorem.

Nasze skupienie na sztuce osób z niepełnosprawnościami wynika z kilku podstawowych względów. Scena teatralna jako przestrzeń istnienia i metaforyzacji ludzkiego doświadczenia stanowi wprost wymarzone miejsce dzielenia się nim we wszelkich jego aspektach. Jednocześnie przyrodzone i niezbywalne pole ekspresji wynikające z samego człowieczeństwa i ludzkiej godności, charakteryzujące każdą ludzką istotę, w przestrzeni tak zdefiniowanej sztuki uzyskuje należną szansę zaistnienia. Skupienie na sztuce osób z niepełnosprawnościami to także, w naszym zamyśle, zachęta do refleksji nad społeczną i ekonomiczną relacją do kwestii niepełnosprawności. Odsuwanie osób z niepełnosprawnościami z przestrzeni spraw publicznych sprawia, że nie tylko mamy trudności, jako odsuwający ich i opresorzy, by o nich myśleć, ale także patrzeć na nich bez voyeryzmu. W naszym zamyśle „Więcej niż teatr” ma być w związku z tym choćby namiastką społecznego laboratorium, w którym kształtować będziemy przestrzeń współistnienia, dialogu i wymiany. Odwołując się do Boalowskiej koncepcji teatru poprzez zmiany w tak zakomponowanej sytuacji teatralnej, czy ogólnie rzecz biorąc sytuacji w obszarze sztuki, pragniemy eksperymentować ze zmianą społeczną. „Więcej niż teatr” rodzi się z marzenia przekraczającego ramy zastanego świata.

Zdarza się, że teatr osób z niepełnosprawnościami stanowi radykalny gest artystyczno-społeczny, rozsadzający lub zupełnie nieprzystający do ram instytucji, w formule ciągle jeszcze przeważającej w naszym kraju. Tak rozumiana sztuka nie zostaje wchłonięta w mechanizm budowania i utrwalania świata dominujących wzorów, ale wzmacnia emancypacyjne dążenie „wykluczanych” jednostek, broniących swojego prawa do wolności i ekspresji. Stanowi przestrzeń poszukiwania własnych form życia, tożsamości, twórczości, zabawy, swoisty azyl dla osób, które opresyjne społeczeństwo określa jako nieprzystosowane. Jednocześnie jest ona próbą przeciwstawienia kulturze zastanej „kultury małej społeczności” – ukształtowanej w oparciu o szczególnego rodzaju ludzką aktywność, wypracowane sposoby komunikacji i ekspresji, normy etyczne i wzory zachowań, w tym (od)budowanie (utraconych?) więzi społecznych. Zespoły teatralne tworzone przez osoby z niepełnosprawnościami często przypominają jakby archipelag różnorodnych „wysp kulturowych”.

Nierzadko okazuje się, że teatr (sztuka) osób z niepełnosprawnościami staje się ośrodkiem artykulacji ważnych nie tylko dla tego środowiska problemów. Dlatego wydaje nam się zasadne, by mówić o ruchu teatrów osób z niepełnosprawnościami również jako odpowiedzi na „niepokojące procesy zachodzące w kulturze współczesnej”, w tym sytuacje izolacji powszechnie doświadczane w różnych aspektach życia społecznego i w sztuce. Na omawiane zespoły spojrzeć można jak na szczeliny w ogólnym „izolacyjnym oceanie”, które „przez budowanie małych, odrębnych, podporządkowanych własnym prawom całości […] stanowią krok do jego przezwyciężania”.

Na nurt programowy Olimpiady Teatralnej „Więcej niż teatr” składają się: prezentacje teatralne z udziałem artystów z niepełnosprawnościami z Niemiec, Francji, Czech i Polski, wystawa fotografii Jana Rosołowskiego Krzyk istnienia, koncert zespołu Na Górze oraz cykl spotkań z twórcami i zaproszonymi gośćmi „Śniadanie w procesie”.
Justyna Sobczyk, Magdalena Hasiuk