Kłącze

Remiks Akropolis do słów Stanisława Wyspiańskiego w realizacji Jerzego Grotowskiego i Józefa Szajny w Teatrze Laboratorium 13 Rzędów w Opolu (premiera 10 października 1962)

Spektakl Jerzego Grotowskiego i Józefa Szajny – ocalonego więźnia KL Auschwitz – był zainspirowany wizją Tadeusza Borowskiego ukazującą świat obozów jako system, w którym śmierć masowa, ale nie demoniczna, jest tylko skutkiem działania mechanizmu, całkiem zwyczajnego, poddanego prawom zarządzania i ekonomii. Przedstawiał on zbiorowość więźniów budujących obóz dla samych siebie i w finale idących posłusznie do gazu. W zbiorowych urojeniach te strzępy ludzkie odgrywały mity biblijne i greckie, i w końcu mit zmartwychwstania umarłych – mity przywołane przez Wyspiańskiego w Akropolis, jednak w sytuacji obozowej wszystkie wydrwione i zbezczeszczone.

Spektakl był pokazywany przez siedem lat (1962–1969) i miał pięć wariantów w zmieniającej się obsadzie, ale jest szerzej znany dzięki rejestracji telewizyjnej dokonanej przez Jamesa MacTaggarta w 1968 roku. I ta rejestracja stała się podstawą spektaklu Elizabeth LeCompte Poor Theatre: A Series of Simulacra (2004), który był re-enactment – odtworzeniem, ponownym odegraniem, przywróceniem i odnowieniem tamtego. Dzięki spektaklowi nowojorskiej The Wooster Group można sobie było uświadomić, że Akropolis to kłącze: bez początku i bez końca, rozrastające się w różne strony, wciągające w grę najróżniejsze porządki semiotyczne – kłącze zaprojektowane już przez Wyspiańskiego, który w swoim dramacie teatralizował katedrę wawelską z jej rzeźbami i gobelinami.

Remiks będzie połączeniem tego wszystkiego: Wawelu stającego się w planach Wyspiańskiego osią polskiego życia politycznego i duchowego i obozu Auschwitz-Birkenau będącego symbolem Szoa, różnych wariantów spektaklu Grotowskiego i Szajny oraz ich dokumentacji audiowizualnej, a także spektaklu LeCompte jako re-enactment jednego i drugiego. I jak spektakl Teatru Laboratorium zawierał autokomentarz Wyspiańskiego do własnego dramatu, tak w remiksie tego spektaklu znajdzie się autokomentarz Ludwika Flaszena, kierownika literackiego Teatru Laboratorium. Mało: znajdzie się sam Flaszen, remiksujący własne wyznania ocalałego Żyda. Do remiksu Akropolis wejdzie też współtwórczyni spektaklu Rena Mirecka. Tak oto idea żywego archiwum znajdzie pełne ucieleśnienie, zostanie też na swój sposób urzeczywistniony projekt Wyspiańskiego.
Leszek Kolankiewicz

• Reżyser — Jarosław Fret
• Dramaturg — Leszek Kolankiewicz